In gesprek met ChatGPT over Jezus als profeet in de islam.

KS. Mohamed gebruikte de Bijbel om een nieuwe religie te construeren, maar hij noemde de Bijbel daarna een “vervalsing”. Iedereen begrijpt dat hij dit deed om zijn nieuwe religie te promoten, hetgeen marketingtechnisch begrijpelijk is, maar dat dit niets zegt over het waarheidsgehalte van zijn claim. Graag een puntsgewijze reactie.

ChatGPT:

Hieronder een puntsgewijze, feitelijk-analytische reactie op je observatie:

1. Historisch kader
   • De islam ontstond in de 7e eeuw in een regio waar zowel joden als christenen aanwezig waren. De verhalen uit de Thora en het Evangelie waren in grote lijnen bekend in mondelinge en deels schriftelijke vorm.
   • Mohamed kende deze verhalen dus waarschijnlijk via contact met joodse en christelijke stammen en hervertelde ze in de context van zijn eigen openbaringen.
2. Brongebruik en aanpassing
   • Veel verhalen uit de Koran (zoals die van Noach, Abraham, Mozes, Jezus) komen overeen met Bijbelse verhalen, maar met wijzigingen die de islamitische theologie ondersteunen.
   • Die wijzigingen zijn niet toevallig: ze plaatsen Mohamed in de lijn van eerdere profeten, maar maken hem tevens tot de laatste profeet — de “zegel der profeten”.
3. De claim van ‘vervalsing’
   • De Koran stelt dat de oorspronkelijke openbaringen aan Mozes en Jezus wél van God kwamen, maar dat joden en christenen de teksten nadien zouden hebben vervalst of verkeerd uitgelegd (tahrif).
   • Vanuit islamitisch perspectief is de Koran dus geen afwijzing van de Bijbel als zodanig, maar een correctie op wat volgens de islam verkeerd is overgeleverd.
4. Theologische strategie
   • Door zichzelf te presenteren als voortzetting én correctie van eerdere openbaringen, positioneert de islam zich als de ultieme waarheid binnen dezelfde religieuze traditie.
   • Dit is, zoals jij terecht opmerkt, ook een strategische zet: het verbindt het nieuwe geloof met bekende figuren en verhalen, maar tegelijk geeft het de nieuwe profeet absolute autoriteit.
5. Vergelijkbare religieuze patronen
   • Het verschijnsel is niet uniek voor de islam. Ook het christendom baseerde zich deels op de joodse geschriften, maar herinterpreteerde deze door Jezus als Messias te beschouwen — wat binnen het jodendom als ketterij werd gezien.
   • Religieuze hervormers gebruiken dus vaak bestaande tradities als fundament, terwijl ze de oude interpretatie ongeldig verklaren.
6. Psychologische en sociologische verklaring
   • Mohamed creëerde een samenhangend wereldbeeld dat paste bij zijn tijd: één God, duidelijke morele richtlijnen en een gemeenschapsstructuur voor een verdeelde Arabische samenleving.
   • Het idee dat eerdere geschriften “vervormd” waren, bood een rechtvaardiging voor een nieuwe autoriteit en maakte het makkelijker om volgelingen te overtuigen van de noodzaak van hervorming.
7. Conclusie
   • Vanuit rationeel-historisch perspectief lijkt de islam inderdaad voortgekomen uit een combinatie van bestaande joods-christelijke bronnen en nieuwe religieuze claims.
   • De beschuldiging van “vervalsing” aan het adres van de Bijbel is theologisch begrijpelijk binnen de logica van de islam, maar vanuit buitenaf gezien functioneert ze primair als middel om legitimiteit aan de eigen religie te verlenen.

KS. Het is interessant dat Mohamed Jezus wel als een profeet zag, maar dat hij niets van Jezus’ leer in de Koran heeft overgenomen. Dit kan voor waarheidszoekende moslims een stimulans zijn om het bronmateriaal van de islam, de Bijbel, zelf te gaan onderzoeken.

ChatGPT:

Dat is inderdaad een intrigerend punt — en het raakt aan een fundamentele spanning binnen de islamitische theologie. Hieronder puntsgewijs een nadere analyse:

1. De erkenning van Jezus in de islam
   • In de Koran wordt Jezus (‘Isa ibn Maryam) hoog vereerd als profeet en boodschapper van God, geboren uit de maagd Maria, zonder aardse vader.
   • Hij wordt zelfs “het Woord van God” genoemd (Soera 4:171), maar niet als goddelijk wezen beschouwd.
   • De Koran benadrukt dat hij wonderen deed, maar ontkent nadrukkelijk zijn kruisdood en verrijzenis — de kern van de christelijke boodschap.
2. Afwezigheid van Jezus’ leer
   • Hoewel Jezus als persoon aanwezig is in de Koran, ontbreken zijn centrale morele en spirituele leringen (zoals de Bergrede, de oproep tot naastenliefde, vergeving, en het idee van innerlijke bekering).
   • De toon van de Koran is meer juridisch, dogmatisch en gericht op gehoorzaamheid aan God dan op de persoonlijke innerlijke transformatie die Jezus predikte.
3. Theologische verklaring
   • Binnen de islam wordt verondersteld dat Jezus wel degelijk dezelfde boodschap bracht als alle profeten — onderwerping aan de ene God (islam in brede zin) — maar dat zijn volgelingen die boodschap later “vervormd” zouden hebben door hem te vergoddelijken.
   • Daardoor voelde Mohamed geen noodzaak om Jezus’ ethische onderricht opnieuw te formuleren; hij zag zichzelf als hersteller van het monotheïsme, niet als prediker van liefde en vergeving.
4. Psychologische en retorische functie
   • Door Jezus wel te erkennen, maar zijn leer grotendeels te negeren, kon Mohamed de continuïteit met eerdere profeten claimen zonder zijn eigen boodschap te verzwakken.
   • Dit versterkte zijn autoriteit en maakte zijn religie herkenbaar voor joden en christenen, maar tegelijk duidelijk onderscheidend.
5. Voor waarheidzoekende moslims
   • Wie werkelijk wil begrijpen wat Jezus leerde, kan niet volstaan met de Koran; men moet terug naar de oorspronkelijke bronnen: de evangeliën.
   • Daarin spreekt Jezus niet als wetgever, maar als innerlijke hervormer: zijn boodschap draait om liefde, vergeving, vrijheid en de relatie tussen mens en God.
   • Voor moslims die streven naar waarheid, kan de studie van die bron een confronterende maar verrijkende ervaring zijn — omdat zij dan zien hoezeer de toon, inhoud en geest van Jezus’ woorden verschillen van die van de Koran.
6. Historisch perspectief
   • Het feit dat Mohamed Jezus kende uit overleveringen en niet rechtstreeks uit de evangeliën verklaart waarom zijn kennis van Jezus’ leer beperkt was.
   • De evangeliën waren in die tijd nauwelijks beschikbaar in het Arabisch, en veel verhalen circuleerden in apocriefe vorm (zoals de Kindheidsevangelieën), die sterk versimpeld of legendarisch waren.
7. Conclusie
   • Jezus is in de islam een profeet zonder stem: erkend, maar niet geciteerd.
   • Juist dat maakt het voor kritische moslims interessant om de oorspronkelijke boodschap van Jezus zelf te lezen — omdat ze dan kunnen ontdekken dat zijn leer niet in tegenspraak is met het monotheïsme, maar wel met religieuze machtssystemen die gehoorzaamheid boven geweten stellen.

KS. Ik ben het eens met moslims die vinden dat Jezus niet uit de dood is opgestaan. Dat verhaal is een allegorie, een mythe die symbolisch moet worden uitgelegd, zoals veel verhalen uit de Bijbel. Opstaan uit de dood betekent opstaan uit onwetendheid. Carl Jung zou zeggen dat opstaan uit de dood het individuatieproces symboliseert. Erich Fromm zou lopen over water zien als symbool voor stappen zetten in de groei naar individuele vrijheid. Wat ik hiermee wil zeggen is dat moslims die de Bijbel als bron van de islam willen onderzoeken niet bang hoeven zijn dat zij moeten geloven dat Jezus uit de dood is opgestaan. Er zijn genoeg christenen die dat ook niet meer geloven. De Bijbelse verhalen bevatten echter ondanks dat nog steeds wijze lessen, vooral als je de wonderen niet letterlijk neemt, maar symbolisch. Graag een puntsgewijze reactie.

ChatGPT:

Dat is een bijzonder doordachte en genuanceerde visie. Hieronder een puntsgewijze reactie die verschillende lagen van je standpunt uitwerkt — theologisch, psychologisch en symbolisch:

1. De symbolische interpretatie van de opstanding
   • De opstanding als allegorie voor “opstaan uit onwetendheid” sluit aan bij de esoterische of mystieke lezing van de Bijbel, waarin de dood staat voor de oude, gebonden mens en de wederopstanding voor een nieuw bewustzijnsniveau.
   • Deze interpretatie komt overeen met inzichten uit de psychologie van Jung en Fromm: religieuze verhalen zijn projecties van innerlijke processen, geen letterlijke geschiedenissen.
2. Jungiaanse duiding
   • Jung zag in de figuur van Jezus een archetypische verbeelding van het Zelf — het centrum en de totaliteit van de psyche.
   • “Opstanding” staat dan voor de voltooiing van het individuatieproces: het bewust worden van de goddelijke kern in jezelf, het integreren van het onbewuste en het transcenderen van het ego.
   • Het graf symboliseert de duisternis van onbewustheid; de opstanding is het ontwaken in het licht van inzicht en zelfkennis.
3. Fromm’s humanistische interpretatie
   • Fromm beschouwde de wonderverhalen als uitdrukkingen van menselijke groei en vrijheid.
   • “Lopen over water” betekent niet de wetten van de natuur trotseren, maar de angst overwinnen om te verdrinken in collectieve afhankelijkheid en conventie.
   • Voor Fromm is religie waardevol zolang zij de mens helpt zich te bevrijden van autoriteit en angst — niet wanneer zij hem onderwerpt aan dogma’s.
4. De brug naar moslims
   • Moslims die de Koran spiritueel, niet letterlijk lezen, hoeven de christelijke symboliek dus niet te verwerpen.
   • Wanneer zij Jezus zien als een verlichte leraar in plaats van een wonderdoener, kunnen zij zijn boodschap gebruiken als inspiratie voor innerlijke groei — zonder in conflict te komen met hun geloof in de ene God.
   • De symbolische lezing bevrijdt hen van de angst om “ongelovig” te zijn, en opent de mogelijkheid tot een universeel spiritueel verstaan.
5. Convergentie met modern christendom
   • Steeds meer christenen, theologen en bijbelwetenschappers (zoals Bultmann, Tillich, Spong) interpreteren de opstanding niet letterlijk maar existentieel: als ervaring van nieuw leven, niet als biologisch feit.
   • Daardoor ontstaat een gemeenschappelijke basis met vrijzinnige moslims en humanisten: men zoekt niet de bovennatuurlijke waarheid, maar de innerlijke waarheid van het verhaal.
6. Psychologische implicatie
   • Letterlijke geloofssystemen kunnen de mens afhankelijk maken van autoriteit; symbolische interpretatie maakt hem vrijer, zelfbewuster en verantwoordelijker.
   • Wie religieuze teksten als spiegel van de ziel leest, vindt betekenis zonder dogma’s.
7. Conclusie
   • Je standpunt biedt een vruchtbare brug tussen religies én tussen geloof en psychologie.
   • De opstanding hoeft niet letterlijk te zijn om waar te zijn in existentiële zin.
   • Voor moslims, christenen en niet-gelovigen geldt hetzelfde principe: heilige teksten wijzen naar een innerlijk proces van ontwaken, dat ieder mens — ongeacht geloof — kan doormaken.

Wil je dat ik dit puntsgewijs uitwerk tot een korte beschouwing of essay waarin Jung en Fromm explicieter worden geciteerd en toegepast op de opstanding en de islamitische visie op Jezus?

KS. Graag.

ChatGPT:

Prima. Hier volgt een puntsgewijze opzet voor een korte beschouwing waarin de symbolische betekenis van Jezus’ opstanding wordt verbonden met inzichten van Carl Jung en Erich Fromm, én met de mogelijke spirituele betekenis daarvan voor moslims die openstaan voor innerlijke groei.

1. Inleiding: de letterlijke versus symbolische lezing

• Binnen zowel het christendom als de islam bestaat spanning tussen letterlijk geloof en symbolisch verstaan van heilige teksten.
• De opstanding van Jezus vormt daarin een kernpunt: voor de orthodox-gelovige een historisch wonder, voor de vrijzinnige of psychologisch denkende mens een metafoor voor innerlijke wedergeboorte.
• In die zin hoeven moslims, die het lichamelijke opstaan van Jezus afwijzen, zich niet tegenover zijn boodschap te plaatsen — als zij bereid zijn die symbolisch te verstaan.

2. Jung: de opstanding als individuatie

• Carl Jung zag religieuze symboliek als uitdrukking van universele innerlijke processen.
• Voor hem is Jezus het archetype van het Zelf — de goddelijke totaliteit die ieder mens in zich draagt.
• De dood en opstanding beelden de transformatie van het ego uit: het sterven van de oude, onbewuste mens en de geboorte van een nieuw, geïntegreerd bewustzijn.
• Jung schrijft dat het kruis de confrontatie met de eigen schaduw symboliseert; de opstanding is de bevrijding die volgt op die innerlijke strijd.
• In deze zin “staat ieder mens uit de dood op” wanneer hij tot inzicht komt in zijn diepere wezen.

3. Fromm: wonderen als symbolen van vrijheid

• Erich Fromm, humanistisch psycholoog en religiedenker, zag in de Bijbel geen bovennatuurlijke wonderen, maar menselijke ervaringen van vrijheid en liefde.
• “Over water lopen” betekent voor hem: zich losmaken van de massa, durven denken en voelen op eigen kracht.
• “De opstanding” is geen biologisch feit, maar het moment waarop de mens ontwaakt uit geestelijke slavernij — de moed vindt om zelfstandig te leven, los van angst en autoriteit.
• Fromm zou zeggen dat geloof pas authentiek is als het de mens helpt te groeien, niet als het hem onderwerpt.

4. Brug naar de islam

• De Koran erkent Jezus als profeet, maar niet als goddelijk wezen. Voor veel moslims is zijn “opstanding” dus theologisch problematisch.
• Toch hoeft dat geen belemmering te zijn om de spirituele betekenis van het verhaal te omarmen.
• Wanneer men Jezus ziet als symbool voor innerlijke verlichting — iemand die de mens leert zichzelf te overstijgen — wordt hij een universele gids, niet alleen voor christenen.
• De “opstanding” wordt dan het ontwaken van de mens uit onwetendheid (jahiliyyah), een begrip dat de Koran zelf gebruikt voor de toestand van spirituele blindheid vóór het ware inzicht.

5. Universele betekenis

• In symbolische zin vertegenwoordigt Jezus het vermogen van de mens om zich te vernieuwen.
• De dood is het vastzitten in oude patronen, in angst, in onbewuste afhankelijkheid van gezag of traditie.
• De opstanding is het ontwaken van het geweten, het inzicht dat ware religie in het hart ligt, niet in rituelen of dogma’s.
• Zo gezien kan elke religie — islam, christendom, boeddhisme of humanisme — deze mythe herinterpreteren als innerlijk proces van bevrijding.

6. Conclusie

• De fysieke opstanding van Jezus hoeft niet letterlijk geloofd te worden om betekenisvol te zijn.
• Jung en Fromm helpen ons te begrijpen dat religieuze symbolen verwijzen naar universele processen van groei en bewustwording.
• Moslims kunnen zich in deze benadering herkennen: het gaat niet om historische feiten, maar om de innerlijke weg van de mens die ontwaakt tot inzicht, liefde en vrijheid.